میناکاری
میناکاری اصفهان یکی از هنرهای قدیمی و زیبای ایرانی است که هنوز هم در این دوران مدرن جایگاه خود را حفظ کرده است. این هنر در ایران از هزاران سال پیش شکل گرفته و به طور مداوم توسعه یافته است. میناگری به عنوان یکی از هنرهای دستی معروف ایران، بر روی مس انجام می‌شود. اما امکان اجرای و طراحی آن روی مواد دیگری مانند پلاک، طلا، نقره و دیگر مواد نیز امکان‌پذیر است. این هنر به دلیل زیبایی خاصی که دارد، همواره موردتوجه و تحسین بسیاری از علاقه‌مندان هنر بوده و می‌باشد.
میناکاری اصفهان چیست؟
میناکاری که به آن میناگری یا میناسازی نیز گفته می‌شود یکی از هنرهای اصیل ایرانی با 5 هزار سال سابقه است. میناگری را بیشتر روی مس انجام میمی‌دهند؛ اما امکان تفاده از طلا، نقره و حتی سفال نیز وجود دارد. در واقع بهترین ماده برای میناگری طلا و نقره هستند. چرا که در ترکیب با مینا اکسید نمی‌شوند. به همین دلیل ایجاد طرح‌هایی با جزئیات بالا بر روی طلا و نقره راحت‌تر است.
برای تولید مینا و میناکاری اصفهان اکسید فلزهای مختلف چندگونه نمک را در دمای بالا چیزی حدود 750 تا 850 درجه سانتی گراد می‌دهند. رنگ مینا نیز در طول زمان به وجود می‌آید. رنگ مینا بسته به میزان حرارت و موادی که استفاده شده است بستگی دارد. در حال حاضر شهر اصفهان بزرگ‌ترین تولید تولیدکننده میناگری شده است.
تاریخچه میناکاری اصفهان
میناگری تاریخچه‌ای بسیار طولانی دارد و همان‌طور که اشاره شد قدمت آن حداقل به پنج هزار سال می‌رسد. هنر میناکاری اصفهان با هنر نقاشی آمیخته شده است. در ادامه درمورد تاریخچه میناگری در هر از تاریخ ایران توضیح خواهیم داد:
هخامنشیان
اولین میناگری‌های انجام شده بر اساس کاوش‌هایی که در نهاوند انجام شده است، مربوط به بازه زمانی هفتم تا هشتم پیش از میلاد مربوط می‌شود. این زمان مصادف با پادشاهی هخامنشان در ایران است. بر اساس آثاری که پیدا شده می‌توان گفت که در آن زمان لعاب شیشه‌ای مینا بر روی فلزها از محبوبیت زیادی برخوردار بوده است. در حال حاضر یکی از آثار این دوره بازوبندی از جنس طلا است که میناکاری اصفهان شده. این بازوبند در حال در موزه ویکتوریا و آلبرت لندن نگهداری می‌شود.
ساسانیان
طبق آثاری که در ارمنستان پیدا شده است، می‌توان نتیجه گرفت که هنر میناگری در دوره ساسانیان بیشتر بر روی بشقاب‌ها انجام می‌شده است. در حال حاضر اکثر آثار میناگری مربوط به دوره ساسانیان در موزه هنرهای اسلامی برلین و موزه‌های انگلستان و فرانسه نگهداری می‌شود.
سلجوقیان
هنر میناگری در دوره سلجوقیان به اوج خود می‌رسد. در این دوره علاوه بر تولید ظروف میناکاری شده در داخل کشور آثار را به کشورهای همسایه نیز صادر می‌کردند. یکی از معروف‌ترین آثار این دوره که هم اکنون در موزه بوستون نگهداری می‌شود، (سینتی آلپ ارسلان) است.
مغول‌ها و تیموریان
میناکاری در دوره مغول‌ها و تیموریان دستخوش تغییراتی شد و باعث شد تا سبک میناگری در ایران تغییر کند. بیشترین تغییر در ظاهر کار بود که به‌جای نگاره‌های عربی جایگزین شکل‌ها و تصاویر حیوانات و درباریان شد.
صفویان
بیشترین میناگری‌های انجام شده در دوره صفویان بر روی نقره انجام می‌شد. در این دوره طراحی نقش‌های مینیاتوری مانند مجالس جشن و شادی به‌خصوص مسابقات اسب‌سواری بیشتر رایج بود.
قاجار
دوره قاجار دوره فراموشی میناکاری بود. میناگری در این دوره کم‌کم از رونق افتاد و تنها اشیایی مانند سرقلیان و برخی کوزه‌های گران‌قیمت دارای میناگری بودند و دیگر کمتر وسیله کاربردی یا تزیینی را می‌شد پیدا کرد که در آن از هنر میناگری استفاده شده باشد.
معاصر
از دوره قاجار به بعد هنر میناگری روزبه‌روز در حال کم‌رنگ شد بود تا این که استاد شکرالله صنیع زاده با راه‌اندازی کارگاه، تعلیم چند شاگرد حرفه‌ای و ساختن برخی از مهم‌ترین و زیباترین آثار میناکاری شده دوباره به این هنر جان بخشید.
از جمله شاگردان ایشان می‌توان از غلامحسین فیض‌اللهی، حسین هنردوست، مهدی غفاریان، برادران نعمت الهی، ابراهیم زرقونی و فرزندانشان نام برد که هر کدام از این افراد دارای آثار بسیار مهمی هستند و به عنوان استادان خبره این هنر شناخته می‌شوند.
میناکاری به چه صورت انجام می‌شود؟
به‌طورکلی میناگری به دو شیوه مینای خانه‌بندی و مینای نقاشی انجام می‌شود که نحوه انجام هر کدام متفاوت است.
مینای خانه‌بندی
در مینا خانه‌بندی که به عنوان شیوه قدیمی میناکاری نیز شناخته می‌شود، از مفتول‌های بسیار نازک برای میناگری استفاده می‌کنند. به همین دلیل نام این شیوه را با نام (مینای سیمی) نیز می‌شناسند. در این شیوه مفتول‌ها ابتدا به شکل دلخواه در می‌آیند و سپس آنها را با چسب روی قطعه قرار می‌دهند. بعد از قراردادن قطعه‌ها کار باید در کوره با دمای حداقل ۱۰۰۰ درجه سانتی‌گراد حرارت ببیند.
بعدازاین کار حرارت دید، برای زیبایی رنگ‌های مخصوص میناگری روی سطح کار قرار می‌گیرند. بعد از رنگ‌آمیزی با پودرهای رنگ میناگری دوباره کار باید در کوره با دمای ۱۰۰۰ درجه سانتی‌گراد حرارت ببیند تا کار آماده شود.
میناکاری به شیوه خانه‌بندی دیگر چندان رایج نیست و تنها برخی از کارگاه‌های در اصفهان و تهران از شیوه برای ساخت آثار میناگری شده استفاده می‌کنند.
مینا نقاشی
شیوه رایجی که بیشتر امروزه انجام می‌شود، مینا نقاشی است که در اکثر شهرها نیز مرسوم است. در این شیوه اول از همه یک استاد مسگر یا دواتگر اثر را بر اساس طرح موردنظر می‌سازد. بعدازاین که کار ساخته شد، یک استاد میناکاری‌های لازم را انجام و به آن رنگ سفید زند.
لعاب دهی توسط استاد حداقل سه و حداکثر چهار بار انجام می‌شود تا رنگ لعاب کاملاً ثابت شود. در هر نوبت لعاب دهی جسم باید در کوره با دما حداقل ۹۰0 درجه سانتی‌گراد قرار بگیرد تا رنگ سفید آن ثابت شود.
بعد از این که لعاب دهی انجام شد، می‌توان کار نقاشی روی جسم را شروع کرد. بعد از تمام‌شدن نقاشی و رنگ‌آمیزی، جسم دوباره باید به کوره برود تا رنگ‌ها در دمای ۹۰۰ درجه سانتی‌گراد پخته شوند. با حرارت دیدن رنگ‌ها ثابت می‌شوند و به شکل دلخواه در می‌آیند. در رنگ‌آمیزی در میناکاری رنگ‌هایی که قبلاً استفاده می‌شدند گرفته شده از گیاه یا مواد معدنی بودند. اما امروزه بیشتر از رنگ‌های شیمیایی به علت قیمت کمتر و سهولت استفاده می‌شود.
مراحل میناکاری اصفهان
مراحل میناگری به شرح زیر است:
- تمیزکردن جسم: اولین مرحله از میناگری تمیزکردن جسم است. چرا که در صورتی وجود آلودگی لعاب نمی‌تواند به‌خوبی به بدنه بچسبد. برای تمیزکردن جسم می‌توان سه‌راه را امتحان کرد. در روش اول مخزن را در ظرفی از نمک طعام یا سرکه فرومی‌برند و سپس با برس سیمی آن را پاک می‌کنند.
در روش دوم از اسیدسولفوریک برای و سیم برای تمیزکردن جسم استفاده می‌کنند.
در روش سوم نیز از صابون و الیاف فلزی و کمی آب‌نمک برای تمیزکردن جسم استفاده می‌کنند. - آماده‌کردن لعاب: پودر لعاب قبل از استفاده باید آماده شود. برای میناکاری و معلق کردن ذرات لعاب در آب و ایجاد چسبندگی بیشتر معمولاً از غلظت‌دهنده‌های طبیعی مانند به دانه برای آماده‌کردن لعاب استفاده می‌کنند.
- لعاب‌کاری: لعاب‌کاری به دو صورت می‌تواند انجام شود:
در روش اول با استفاده از پیستوله روی اجسام در یک اتاق با تهویه مناسب لعاب بر روی سطح جسم
قرار می‌گیرد.
روش دوم نیز روش دستی یا غرقاب است. در این روش لعاب با استفاده از دست روی جسم ریخته می‌شود و تمام سطح آن را می‌پوشاند. بعد از لعاب‌کاری جسم باید در فضایی به‌دوراز گردوغبار قرار بگیرد. - پخت لعاب: بعدازاین که جسم و لعاب آن به طور کامل خشک شدند، باید برای میناکاری لعاب آن را در کوره با دمای ۹۰۰ درجه پخت. فرایند لعاب معمولاً نباید بیشتر از ۲ یا ۳ دقیقه طول بکشد و بعدازاین قطعه را از کوره خارج می‌کنند تا به‌آرامی سرد شود.
- آماده‌سازی رنگ: رنگی که برای رنگ‌آمیزی آثار میناگری شده به کار می‌رود، معمولاً رنگ‌های نسوزی هستند که از پودر اکسید فلزات تهیه می‌شوند. برای آماده‌کردن این رنگ‌ها لازم است که محلول صمغ عربی را با آب و گلیسیرین به نسبت یک‌به‌دو مخلوط کنید تا آماده شود. بعد از آماده‌شدن رنگ می‌توانید؛ مانند آبرنگ از آن استفاده کنید. اگر حین میناکاری رنگ خشک شد، می‌توان با چکاندن چند قطره از مخلوط صمغ عربی و گلیسیرین دوباره رنگ را به حالت مایع برای استفاده برگرداند.
- انتقال طرح روی لعاب: طرحی که انتخاب می‌کنید، باید با شیوه سوزن‌کاری یا سمباده کاری روی لعاب پیاده شود. کار پیاده‌سازی طرح باید توسط یک استاد ماهر انجام شود.
- نقاشی: نقاشی بر روی جسم با قلم‌گیری آغاز می‌شود و ابتدا خطوط اصلی و سپس طرح‌ها را قلم‌گیری می‌کنند. بعد از آن قسمت‌های مختلف رنگ‌آمیزی می‌شوند. البته می‌توان ابتدا طرح را رنگ‌آمیزی و سپس دور آن را قلم‌گیری کرد که این بستگی به خود سازنده دارد.
- پخت نقاشی: بعد از نقاشی برای ادامه میناکاری رنگ روی کار باید پخته شود. برای این کار قطعه باید در کوره اما با دما کمتر چیزی بین 600 تا 750 درجه سانتی‌گراد حرارت داده شود. البته دقت داشته باشید که دمای کوره باید باتوجه‌به رنگی که استفاده می‌کنید تنظیم شود. برای مثال اگر رنگ طلا استفاده می‌کنید، جسم باید با دمای 450 درجه سانتی‌گراد بپزد.
- تکمیل کار: لعاب معمولاً قسمت‌هایی مانند لبه دهانه یا پایه جسم را به‌خوبی نمی‌پوشاند. به همین دلیل در آخرین مرحله از میناکاری بهتر است که این قسمت‌ها را با استفاده از زه‌های برنجی یا نقره و استفاده از لحیم تکمیل کرد.
نتیجه‌گیری
میناکاری یک هنر قدیمی است که در آن از ترکیب فلزات، شیشه، سرامیک و سنگ برای ساختن طرح‌های زیبا و دست‌ساز استفاده می‌شود. این هنر از قدیمی‌ترین هنرهای دستی جهان است و در طول تاریخ در فرهنگ‌های مختلف به کار گرفته شده است. امروزه، میناکاری اصفهان همچنان در بسیاری از کشورها، به‌خصوص در ایران، ترکیه، هند و چین، به عنوان یک هنر بسیار محبوب و پرطرف‌دار شناخته می‌شود.
در این مقاله، ما به بررسی هنر میناکاری اصفهان پرداختیم و تلاش کردیم تا به خوانندگان نشان دهیم که چگونه می‌توانند از این هنر بی‌نظیر برای ساختن طرح‌های زیبا و دست‌ساز استفاده کنند. در این مقاله، ما به مباحثی همچون تاریخچه میناکاری نویس، فرایند ساخت، مواد استفاده شده و همچنین نکاتی که باید در زمان ساخت طرح‌های میناکاری به آنها توجه داشت، پرداختیم.
